Atatürk'ün Sosyal Fabrika Projesi: Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası

Atatürk'ün Nazilli'ye ilk gelişi, 1930

Fabrikanın içinde üretim yapılan bir binadan ibaret olduğunu herkes bilir. Peki Sosyal Fabrika nedir, sıradan fabrikalardan ne farkı vardır? Atatürk'ün Sosyal Fabrika projesi diğer sıradan fabrikalardan oldukça keskin bir çizgi ile sıyrılıyor çünkü Sosyal Fabrika içinde eğitim, spor ve sanat yapılan bir kültür kurumudur.

Bu Sosyal Fabrika'larda üretim yapılmaktaydı ancak bunun yanında içinde araştırma ve geliştirme çalışmalarının yapıldığı laboratuvarlar, eğitim ve öğretim yapılan okullar, sanat ve spor yapılan komplekslerde bulunmaktaydı.

Atatürk bizzat kendi ürünü olan bu projeyi tüm Anadolu'ya yaymak istiyordu ancak ömrü buna yetmedi. Bu yüzden proje sadece "Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası" ile sınırlı kaldı.

Nazilli Sümerbank Basma
Fabrikası inşaat halinde, 1937

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası'nın Kuruluşu
Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası Türk-Sovyet ortak yapımıdır. Makinelerin ve teçhizatlarının çoğu Sovyetler Birliği'nden narenciye bitkisi karşılığında alınmıştır. Ayrıca fabrika kuruluşunda işçi sıkıntısı çekmemek için 120 Sovyet işçi alınmıştır.

Fabrika 25 Ağustos 1935 tarihinde yapılmaya başlanılmış ve 18 ayda yapımı tamamlanmıştır. Fabrikanın açılışı 9 Ekim 1937 tarihinde Atatürk tarafından yapılmıştır. Fabrikanın yapımı ise devlete 8 milyon liraya mal olmuştur.

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası'nın Nitelikleri
Fabrikanın 28 bin iğ* ve 800 otomatik tezgah ile çalışmaya başlaması ve 2.400.000 kilo iplik işlemesi planlanmıştır. Bu planlar uğruna fabrika, yılda 15.000 ton kömür yakacaktır.

Fabrika beş bölüme ayrılmıştı: Dokuma bölümü, Basma bölümü, Desen bölümü, Gravür bölümü ve Baskı kısmı. Basma, Desen, Gravür bölümünden geçen kumaşlar, Dokuma bölümünde, yarısı elektronik olmak üzere 768 tezgahta dokunup daha sonra Baskı kısmına gönderilirdi. Baskı kısmında üzerlerine renk renk ve desen desen baskılar yapılırdı.

Atatürk'ün muhteşem fikri ve genç Cumhuriyet mühendislerinin ortaya çıkardığı şahane proje, Sosyalist ülkelerde bile görülmemiş kadar sosyal bir niteliğe sahipti. 1930 yılında hiçbir dünya ülkesinde görülmemiş kadar özgün ve başarılı idi.

*iğ: iplik fabrikalarında yün, ipek, pamuk vb.den iplik üretmekte kullanılan, eğiren araç.

Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası'nın Tarihe Gömülmesi
Uzun bir süredir özelleştirilmeler yüzünden yaralar alan Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası 2002 yılında Özelleştirme İdaresi’nce bedelsiz olarak Adnan Menderes Üniversitesi’ne devredilmiştir. Bu yüzden Atatürk'ün muhteşem projesi olan Sosyal Fabrika projesinin tek örneği Nazilli Sümerbank Basma Fabrikası yalnızlığa terk edilmiştir.

Son Kelimeler
Atatürk'ün tarihe gömülmüş olan muhteşem fikirlerinden bir tanesi de Sosyal Fabrika Projesi idi. Umarım sizi yeterince aydınlatabilmişimdir. Başka tarih yazılarımda görüşmek üzere.